این دوره به شما کمک می‌کند تا به طور کامل با مفاهیم و پیاده‌سازی‌های مربوط به OAuth 2.0 و OpenID Connect آشنا شوید:

• درک عمیق از مفاهیم اساسی احراز هویت و اعطای مجوز در سیستم‌های توزیع‌شده و تفاوت‌های کلیدی آن‌ها.
• تسلط کامل بر پروتکل OAuth 2.0، شامل جریان‌های مختلف (Authorization Code, Client Credentials, Implicit, PKCE)، نقش‌ها (Resource Owner, Client, Authorization Server, Resource Server) و انواع توکن‌ها (Access Token, Refresh Token).
• شناخت و کاربرد OpenID Connect (OIDC) به عنوان لایه احراز هویت بر روی OAuth 2.0 و نحوه استفاده از ID Token برای دریافت اطلاعات هویتی کاربر.
• پیاده‌سازی سناریوهای مختلف OAuth 2.0 و OIDC در محیط‌های سازمانی، از جمله اپلیکیشن‌های وب، موبایل، APIها و میکروسرویس‌ها با تمرکز بر امنیت.
• آشنایی با بهترین شیوه‌های امنیتی برای جلوگیری از حملات رایج (مانند حملات Replay و Code Interception) و حفاظت از توکن‌ها و اطلاعات حساس.
• نحوه کار با فریم‌ورک‌ها و کتابخانه‌های محبوب مرتبط با OAuth 2.0 و OIDC و ادغام آن‌ها در پروژه‌های واقعی.
• مدیریت Session Management و نحوه پیاده‌سازی Single Sign-On (SSO) با استفاده از OIDC برای بهبود تجربه کاربری و کاهش پیچیدگی.
• مباحث پیشرفته‌ای نظیر Token Introspection (بررسی اعتبار توکن در لحظه)، Token Revocation (ابطال توکن‌ها) و مدیریت طول عمر توکن‌ها در سیستم‌های پیچیده.
• آشنایی با JWT (JSON Web Tokens) و نحوه استفاده از آن در OAuth و OIDC برای تبادل اطلاعات امن.

این دوره نه تنها به دانش نظری می‌پردازد، بلکه بر جنبه‌های عملی و پیاده‌سازی تمرکز دارد تا شما را برای چالش‌های واقعی آماده کند. مزایای کلیدی آن عبارتند از:

• تقویت مهارت‌های امنیتی: فراگیران قادر خواهند بود سیستم‌های امن‌تری را طراحی و پیاده‌سازی کنند که در برابر تهدیدات سایبری مقاوم‌تر باشند، یک مهارت حیاتی در بازار کار امروز.
• افزایش کارایی در پروژه‌های بزرگ: با درک عمیق از این پروتکل‌ها، معماران و توسعه‌دهندگان می‌توانند راهکارهای مقیاس‌پذیر و قابل نگهداری را برای مدیریت دسترسی در سازمان‌های بزرگ و پیچیده ارائه دهند.
• شناخت ابزارهای پیشرو: آشنایی با اکوسیستم ابزارها، Identity Providerها (مانند Auth0, Okta, Keycloak) و فریم‌ورک‌های مرتبط با OAuth/OIDC، فرصت‌های شغلی را بهبود می‌بخشد و شما را به یک متخصص ارزشمند تبدیل می‌کند.
• پیاده‌سازی احراز هویت و اعطای مجوز با استاندارد بالا: این دوره تضمین می‌کند که سیستم‌ها از بهترین شیوه‌های صنعتی و استانداردهای جهانی پیروی می‌کنند که برای انطباق و حسابرسی حیاتی است.
• توانایی حل مشکلات پیچیده: فراگیران می‌توانند چالش‌های مربوط به SSO، API Security و Federated Identity را به طور موثر حل کرده و معماری‌های امن و کارآمد بسازند.
• آمادگی برای چالش‌های امنیتی مدرن: با توجه به افزایش حملات سایبری و نیاز روزافزون به امنیت داده‌ها، این دانش یک سرمایه حیاتی برای هر متخصص فناوری اطلاعات است.

برای بهره‌برداری حداکثری از این دوره و درک عمیق مفاهیم، توصیه می‌شود که فراگیران دارای پیش‌نیازهای زیر باشند. هرچند دوره مفاهیم را از پایه توضیح می‌دهد، اما این موارد به سرعت یادگیری شما کمک شایانی خواهد کرد:

• آشنایی اولیه با مفاهیم توسعه وب: شامل HTTP/HTTPS، درخواست‌ها و پاسخ‌های وب، و درک نحوه عملکرد پروتکل‌های وب.
• درک پایه از مفاهیم برنامه‌نویسی: هرچند دوره بر زبان خاصی تمرکز ندارد و بیشتر پروتکل‌محور است، اما آشنایی با اصول برنامه‌نویسی و توانایی خواندن کد (مثلاً در زبان‌های پرکاربرد مانند جاوا، پایتون یا جاوااسکریپت) به درک مثال‌های عملی کمک می‌کند.
• آشنایی با ساختار JSON: توکن‌ها و پاسخ‌ها در OAuth و OIDC اغلب در قالب JSON (JavaScript Object Notation) رد و بدل می‌شوند، بنابراین درک این ساختار ضروری است.
• دانش اولیه از امنیت شبکه: مفاهیمی مانند رمزنگاری (Encryption)، امضای دیجیتال (Digital Signatures)، گواهینامه‌های SSL/TLS و نحوه کارکرد آن‌ها می‌تواند در فهم بهتر مکانیزم‌های امنیتی پروتکل‌ها مفید باشد.
• اشتیاق به یادگیری: مهم‌تر از همه، علاقه به مفاهیم امنیت، مدیریت هویت و تمایل به عمیق شدن در جزئیات فنی پروتکل‌ها، کلید موفقیت در این دوره است.

۱. مقدمه‌ای بر مدیریت هویت و دسترسی (IAM) و اصول امنیت

این بخش با مروری بر اصول IAM آغاز می‌شود و به اهمیت آن در محیط‌های سازمانی می‌پردازد. مفاهیم پایه مانند احراز هویت (Authentication)، اعطای مجوز (Authorization)، حسابرسی (Auditing) و تفاوت‌های کلیدی بین آن‌ها توضیح داده می‌شود. همچنین، به معرفی پروتکل‌های مختلف امنیتی و جایگاه OAuth و OIDC در این اکوسیستم گسترده پرداخته خواهد شد تا پایه محکمی برای مباحث بعدی ایجاد شود. درک این اصول، پیش‌نیاز حیاتی برای طراحی سیستم‌های امن است.

۲. ورود عمیق به OAuth 2.0: پروتکل اعطای مجوز

این ماژول هسته اصلی دوره را تشکیل می‌دهد و به طور کامل به OAuth 2.0 می‌پردازد. موارد زیر به تفصیل بررسی می‌شوند:

• نقش‌های OAuth 2.0: (Resource Owner, Client, Authorization Server, Resource Server) و مسئولیت‌ها و تعاملات هر یک در جریان پروتکل.
• جریان‌های اعطای مجوز (Grant Types): شامل Authorization Code Grant (با تمرکز بر PKCE برای کلاینت‌های عمومی مانند اپلیکیشن‌های موبایل و SPAها)، Client Credentials Grant (برای ارتباطات سرور به سرور)، و اشاره به Implicit Grant (با تشریح خطرات آن و جایگزینی با PKCE).
• انواع توکن‌ها: Access Token (معرفی ساختار JWT و مزایای آن در مقایسه با opaque tokens)، Refresh Token (برای دریافت Access Token جدید بدون نیاز به احراز هویت مجدد) و Scopeها (تعیین حدود دسترسی).
• پیاده‌سازی عملی: مثال‌های کد و سناریوهای واقعی برای نشان دادن نحوه تبادل توکن‌ها و اعطای دسترسی به منابع محافظت‌شده.

مثال عملی: فرض کنید یک اپلیکیشن موبایل می‌خواهد به اطلاعات کاربری از یک سرویس ابری (مثلاً تصاویر کاربر در یک گالری آنلاین) دسترسی پیدا کند. در این بخش، نحوه استفاده از Authorization Code Flow با PKCE برای امن کردن این تبادل داده‌ها گام به گام آموزش داده می‌شود و چگونگی محافظت از کد اعطای مجوز در برابر حملات توضیح داده خواهد شد.

۳. OpenID Connect (OIDC): لایه احراز هویت بر روی OAuth 2.0

پس از تسلط بر OAuth 2.0، این بخش به OpenID Connect می‌پردازد که چگونه OAuth 2.0 را برای مقاصد احراز هویت گسترش می‌دهد. مباحث کلیدی شامل:

• هدف OIDC: احراز هویت کاربران و ارائه اطلاعات هویتی استاندارد (Identity Claims) از طریق یک روش امن و قابل اعتماد.
• ID Token: ساختار JWT آن، ادعاهای (Claims) استاندارد (مانند نام، ایمیل، تصویر پروفایل) و چگونگی اعتبارسنجی آن توسط کلاینت برای اطمینان از صحت اطلاعات هویتی.
• نقاط پایانی OIDC: (Discovery Endpoint, UserInfo Endpoint, JWKS Endpoint) و نقش آن‌ها در فرآیند احراز هویت.
• Single Sign-On (SSO): نحوه پیاده‌سازی SSO با استفاده از OIDC در سناریوهای چند اپلیکیشنی، که به کاربران اجازه می‌دهد با یک بار ورود به چندین سرویس دسترسی داشته باشند.

نکته کلیدی: تفاوت اصلی OAuth 2.0 (اعطای مجوز) و OIDC (احراز هویت) به وضوح تشریح می‌شود تا از هرگونه سوءتفاهم در کاربرد هر پروتکل جلوگیری شود و فراگیران بتوانند از آن‌ها در سناریوهای صحیح استفاده کنند.

۴. امنیت پیشرفته و بهترین شیوه‌ها

این ماژول بر روی جنبه‌های امنیتی حیاتی تمرکز دارد که برای پیاده‌سازی‌های مقاوم در برابر حملات ضروری هستند:

• حملات رایج و دفاع: بررسی حملاتی مانند CSRF (Cross-Site Request Forgery), XSS (Cross-Site Scripting), Replay Attacks و اقدامات متقابل و تکنیک‌های دفاعی برای هر یک.
• حفاظت از توکن‌ها: آموزش روش‌های ذخیره‌سازی امن توکن‌ها در کلاینت‌های مختلف (مرورگر، موبایل، سرور) و جلوگیری از سرقت آن‌ها.
• مدیریت طول عمر توکن: بهینه‌سازی زمان انقضای Access Token و نقش Refresh Token در حفظ سشن امن کاربر بدون نیاز به ورود مجدد مکرر.
• مبانی رمزنگاری: آشنایی با JWT Signature (امضای توکن برای تضمین یکپارچگی) و رمزنگاری (JWE – JSON Web Encryption) برای حفاظت از محرمانگی اطلاعات در توکن‌ها.

مثال کاربردی: نحوه استفاده از PKCE (Proof Key for Code Exchange) برای جلوگیری از حملات Code Interception در اپلیکیشن‌های عمومی و موبایل که فاقد محرمانگی کلاینت هستند، به صورت عملی نشان داده می‌شود و اهمیت آن در معماری‌های مدرن برجسته می‌گردد.

۵. OAuth/OIDC در سناریوهای سازمانی و میکروسرویس‌ها

این بخش به چالش‌ها و راهکارهای پیاده‌سازی این پروتکل‌ها در مقیاس بزرگ و پیچیدگی‌های محیط‌های سازمانی می‌پردازد:

• امنیت API: چگونگی اعطای مجوز به APIها با استفاده از OAuth 2.0 و محافظت از آن‌ها در برابر دسترسی‌های غیرمجاز.
• میکروسرویس‌ها و اعطای مجوز درون سرویس‌ها: بررسی الگوهایی مانند Token Exchange و JWT Bearer برای ارتباطات امن و اعطای مجوز بین میکروسرویس‌ها.
• استفاده از Identity Provider (IdP)های سازمانی: مانند Okta, Auth0, Keycloak و Azure AD و نحوه یکپارچه‌سازی با آن‌ها برای مدیریت هویت مرکزی.
• مباحث مربوط به مقیاس‌پذیری و عملکرد: راهکارهایی برای اطمینان از اینکه سیستم‌های احراز هویت و مجوزدهی می‌توانند حجم بالای درخواست‌ها را مدیریت کنند.

سناریوی سازمانی: فرض کنید یک سازمان دارای چندین میکروسرویس است که هر یک نیاز به احراز هویت و اعطای مجوز برای دسترسی به یکدیگر دارند. این بخش، راه‌حل‌های مناسب با استفاده از Service-to-Service Authorization و Client Credentials Grant را توضیح می‌دهد و نحوه پیاده‌سازی آن را در یک محیط واقعی شبیه‌سازی می‌کند.

۶. مباحث پیشرفته و عیب‌یابی

این بخش مباحث تخصصی‌تر را پوشش می‌دهد و به فراگیران کمک می‌کند تا در مواجهه با چالش‌های پیچیده‌تر، راه‌حل‌های مناسب را پیدا کنند:

• Token Introspection: بررسی اعتبار و جزئیات یک Access Token توسط Resource Server بدون نیاز به دانستن کلید عمومی صادرکننده.
• Token Revocation: باطل کردن توکن‌ها قبل از انقضا (مثلاً هنگام خروج کاربر یا در صورت تشخیص ناهنجاری امنیتی).
• CORS و OAuth: چالش‌های امنیتی مربوط به Cross-Origin Resource Sharing (CORS) در پیاده‌سازی‌های مبتنی بر مرورگر و راه‌حل‌های آن.
• عیب‌یابی رایج: رفع مشکلات متداول در پیاده‌سازی OAuth/OIDC و تکنیک‌های دیباگینگ برای شناسایی و حل سریع مسائل.